Khi được giao nhiệm vụ, trực tiếp làm công tác thanh tra, nghiên cứu Luật Thanh tra và học tập Chủ tịch Hồ Chí Minh, tôi ngộ ra rất nhanh, điều mình từng nghĩ là không chính xác.
Bác từng căn dặn “Thanh tra là nhiệm vụ vẻ vang và quan trọng, nó theo dõi, xem xét chấp hành đúng đắn đường lối, chính sách, nghị quyết, chỉ thị của Đảng và Chính phủ” vì thế đòi hỏi người làm công tác thanh tra nói chung và công tác thanh tra giáo dục nói riêng phải thực hiện nghiêm túc lời dạy của Bác mới đạt được hiệu quả cao trong công tác “Cán bộ thanh tra phải cố gắng học tập, học cái hay, tránh cái dở, trau dồi đạo đức cách mạng, nâng cao trình độ lý luận, trình độ nghiệp vụ và trình độ chuyên môn để làm việc cho tốt, thì đó là tiền đồ vẻ vang là xứng đáng với sự tín nhiệm của Đảng và Chính phủ.”
Và, để khắc phục tình trạng đây đó vẫn còn quan liêu trong công tác thanh tra, kiểm tra, Bác từng căn dặn rất kỹ càng “Thanh tra muốn biết, muốn thấy, muốn hiểu rõ sự thật ở cơ quan, địa phương nào đấy phải đến tận nơi, nghe ngóng, tìm hỏi, chịu khó. Quan liêu sẽ không làm được nhiệm vụ’.
Tổng hợp kiến thức lý luận và thực tiễn, tôi nhận ra rằng, làm bất cứ công việc gì cũng phải bám vào nguyên lý, vào các quy định của luật pháp, kết hợp với việc xét thực tế công việc đó, trong hoàn cảnh cụ thể đó, sẽ có được kết quả thấu lý, đạt tình.
Thực chất, thanh tra là hoạt động xem xét, đánh giá việc thực hiện chính sách, pháp luật, thực hiện nhiệm vụ được giao theo trình tự, thủ tục quy định của pháp luật và do cơ quan nhà nước có thẩm quyền thực hiện.
Mục đích của hoạt động thanh tra trong giáo dục và đào tạo (GD&ĐT) là: Phát hiện sơ hở trong chính sách, pháp luật; phòng ngừa, phát hiện, xử lý vi phạm pháp luật và giúp cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện đúng pháp luật; phát hiện nhân tố mới để phát huy, nhân rộng điển hình.
Như thế, mục đích của HĐTT mang tính nhân văn rất cao; thực hiện tốt nhiệm vụ thanh tra tức là giúp cho công tác quản lý, chỉ đạo và thực hiện các hoạt động giáo dục trong mỗi nhà trường đạt hiệu quả cao hơn.
Hoạt động Thanh tra giáo dục (TTGD) có từ sớm, được điều chỉnh bằng nhiều văn bản Quy phạm pháp luật. Trước đây, nội dung thanh tra chủ yếu là thanh tra toàn diện nhà trường và Hoạt động sư phạm của giáo viên (HĐSPGV), thanh tra nền nếp giảng dạy, thi, kiểm tra; Tác động của HĐTT đến từng nhà trường và tới từng giáo viên (tức là chí tác động vào cá thể); chưa chú trọng thanh tra ngoài phạm vi cổng trường; số lượng cộng tác viên thanh tra lớn, bổ nhiệm theo môn học nên mỗi cuộc thanh tra thường đi thành đoàn đông người đến cơ sở (đối tượng được thanh tra) nhưng hiệu quả chưa thực sự cao và chưa có sức lan tỏa lớn.
Từ khi có Nghị định số 42/2013/NĐ - CP ngày 09/5/2013 của Chính phủ về tổ chức và hoạt động của Thanh tra giáo dục (NĐ 42) và Thông tư số 39/2013/TT-BGDĐT ngày 04/12/2013 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về hướng dẫn thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực giáo dục (TT 39) thì chủ thể của TTGD là: Thanh tra Bộ GD&ĐT, Thanh tra Sở GD&ĐT, Thanh tra tỉnh, thanh tra huyện. Phòng GD&ĐT không còn chức năng thanh tra và công tác TTGD có những thay đổi đáng kể, buộc các nhà quản lý giáo dục và giáo viên phải đổi mới; công tác thanh tra cũng theo đó, đổi mới như một sự tất yếu.
Việc đổi mới các hoạt động TTGD thể hiện rõ qua các yếu tố sau:
Thứ nhất: Chủ thể là Thanh tra Bộ, Thanh tra sở, Thanh tra tỉnh, Thanh tra huyện (phòng GD&ĐT không thanh tra); hiệu trưởng trường Đại học tổ chức thanh tra nội bộ;
Thứ hai: Nội dung thanh tra là Thanh tra hành chính (TTHC) và thanh tra chuyên ngành (TTCN);
Thứ ba: Chuyển từ việc thanh tra chuyên môn sang thanh tra quản lý;
Thứ tư: Tác động lên hệ thống (không theo chu kỳ);
Thứ năm: Phối hợp thanh tra, kiểm tra, kiểm tra nội bộ các cơ sở giáo dục;
Thứ sáu: Xây dựng CQTT, thanh tra viên, cộng tác viên thanh tra đáp ứng yêu cầu mới.
Theo đó, Thanh tra Sở GD&ĐT làm các nhiệm vụ Thanh tra Hành chính và Thanh tra chuyên ngành, không còn tồn tại khái niệm thanh tra toàn diện và thanh tra HĐSPGV nữa:
Thanh tra hành được thực hiện đối với các trường THPT, trường phổ thông có nhiều cấp học trong đó có cấp THPT; các trung tâm Giáo dục Nghề nghiệp- Giáo dục thường xuyên (GDNN-GDTX) và các cơ quan, tổ chức, cá nhân thuộc quyền quản lý của Sở GD&ĐT.
Thanh tra chuyên ngành được thực hiện đối với Phòng GD&ĐT, các cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo dục thường xuyên, trường chuyên biệt; trường đại học, trường cao đẳng, trường TCCN (không bao gồm các cơ sở giáo dục đại học, trường TCCN công lập của các Bộ đóng trên địa bàn) theo phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục và các cơ quan, tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động giáo dục tại địa phương.
Năm học 2019-2020, thực hiện sự chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Sở Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ thanh tra, kiểm tra năm học 2019-2020. Theo đó, công tác thanh tra năm học này có sự đổi mới so năm học trước, bên cạnh việc thanh tra có trọng tâm, trọng điểm, gắn với những nội dung nhạy cảm dễ phát sinh đơn thư tố cáo, khiếu nại như công tác thu-chi, dạy thêm, học thêm, sẽ tăng cường công tác kiểm tra việc thực hiện kết luận thanh tra, tăng cường kiểm tra đột xuất (công tác chuẩn bị cho việc thực hiện chương trình, sách giáo khoa phổ thông mới; công tác phòng, chống dịch COVID-19...). Đoàn thanh tra cũng không đông người như trước, số lượng các cuộc thanh tra giảm, số ngày cho mỗi cuộc thanh tra tăng lên, đảm bảo đáp ứng kịp thời mục tiêu, nhiệm vụ năm học của toàn Ngành trong bối cảnh hiện nay.
Qua một số cuộc thanh tra hành chính, thanh tra chuyên ngành và kiểm tra đột xuất đối với các cơ sở giáo dục có thể thấy, việc thực hiện Nghị quyết 29-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”; việc học tập tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh đã có những chuyển biến tích cực. Tại các đơn vị, không khí đổi mới quản lý giáo dục; nâng cao chất lượng giáo dục và việc sinh hoạt tổ, nhóm chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học; việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá đang diễn ra khá sôi nổi, hứa hẹn kết quả tốt đẹp trên các cấp độ: chất lượng giáo dục đại trà, chất lượng học sinh giỏi quốc gia, quốc tế.
Không thể phủ nhận việc luôn luôn học tập tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; việc đổi mới công tác thanh tra; việc tăng cường hiệu lực, hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát đã góp phần tích cực trong việc nâng cao chất lượng giáo dục trong toàn Ngành. Hiện nay, nhiều đơn vị mong được đón Thanh tra ngay từ đầu năm học, giảm thiểu rất nhiều tâm lý “sợ thanh tra”, “ngại thanh tra”. Thanh tra Sở GD&ĐT đã được các cơ sở giáo dục trong toàn Ngành ghi nhận đúng là “Tai mắt của trên, bạn của dưới” như lời Bác Hồ từng căn dặn.
Đỗ Nguyên Thương - Thanh tra Sở GD&ĐT